“15 Dakikalık Şehir” konsepti ve Antalya!

Dr. Ebru Manavoğlu’nun kaleminden…

Kentlerimizdeki planlama anlayışı ve ulaşım yapısı, toplumun yaşam kalitesi ve sağlığını doğrudan etkilemektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre; fiziksel olarak aktif olmanın sağlık, sosyal ve ekonomik açıdan birçok faydası bulunmaktadır. Planlamada kentsel hareketliliği teşvik eden uygulamalar; obezite, yaşlılarda yalnızlık, stres v.s. gibi birçok sağlık sorununun tedavisine yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, sosyal etkileşimin güçlendirilerek komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesine, sağlıklı bir toplum oluşturularak yaşam süresinin uzamasına, daha yaşanabilir, güvenli ve erişilebilir bir kent olmaya katkı sağlamaktadır.

Sürdürülebilir ulaşım sistemleri, sağlıklı kentleri, sağlıklı kentler sağlıklı toplumları, sağlıklı toplumlar da yaşam kültürlerini oluşturmaktadır.

Dünyada ulaşım sorununa çözüm arayarak daha sağlıklı toplum olma gayreti içerisinde olan yerleşimler, ulaşım stratejisi olarak sürdürülebilir ve akıllı hareketlilik sistemlerini uygulamaktadır.

Sağlıklı Kentler Birliği, yerleşimlerin kentsel hareketlilik planlarının hazırlanmasını önermektedir. Bu planlar, bireylere ve aktivitelere odaklı erişilebilirliğin sağlanmasına, sağlık ve çevre kalitesi yüksek yerleşimlerin oluşmasına katkıda bulunmaktadır.

Kentlerde yaya, bisiklet kullanımı ve toplu taşımanın teşvik edilerek bireysel araç kullanımının azaltılması, kısa mesafede en hızlı ulaşım sağlanarak, aynı zamanda en verimli arazi kullanımını biçimlendirmesi, daha sağlıklı bir çevrede bireylerin kesintisiz hareket ve kentsel hizmetlere erişiminin iyileştirmesi, sürdürülebilir ulaşım stratejileri olarak kabul edilmektedir.

Kentsel ulaşım sorunlarının bilimsel temellere dayalı yöntemlerle analiz edildiği çalışmalarda, ulaşım ağlarının geliştirilmesi dışında, kentsel alanda yayalara daha geniş kamusal alanların ayrılması gerektiği vurgulanmaktadır.

Kent planlamada önemli bir planlama aracı olan açık- yeşil alanlar, kent formunun biçimlenmesine, kamusal alanların oluşturulmasına, gürültü ve kirliliği azaltma gibi birçok fiziksel ve ekolojik işleve sahiptirler. Kentlerde temiz, güvenilir bir fiziksel çevreyi oluşturmak, iklimsel konfor sağlamak ve kentsel yaya hareketliliği arttırmak için yeşil koridorlardan, kültürel izlerin sürekliliğinden, yeşil yol, yeşil ulaşım, yeşil altyapılardan ve yeşil alan sistemlerinden yararlanılmalıdır.

Türkiye ortalamasının üzerinde nüfus artış hızına sahip kentimizin, standart bir kent planlama yaklaşımıyla değil, doğal kaynakları korumaya yönelik, iklim değişikliğine uyumlu, ekolojik planlama yöntem ve tekniklerine uygun olarak planlanması gerekmektedir. Kentimizde ortalama sıcaklıkların fazla olduğu yaz aylarında hakim rüzgar yönü güney-kuzeydir. Denizden gelen serin güney rüzgarları insan konforu bakımından büyük önem taşımaktadır. Yeşil alanları birbirine bağlayan güney-kuzey koridorlar, hem kentsel yaya hareketliliğine, hem de kent estetiğine önemli katkı sağlayacaktır.

Kentimizde ulaşım sorunlarını azaltarak yaşam kalitesini geliştirmenin yolu; arazi kullanım kararlarıyla uyumlu, katılımcı bir yaklaşımla, teknik ve bilimsel metotlarla çevreye duyarlı ülke, bölge ve il hiyerarşisi kapsamında güncel verilerle sürdürülebilir ulaşım strateji ve politikalarının oluşturulmasıdır.

Paris’te belediye başkanının seçim vaadi olarak gündeme gelen kent sakinlerinin temel ihtiyaçlarına yürüyerek ya da bisikletle 15 dakikada ulaşabildiği “15 Dakikalık Şehir” konsepti kentsel planlamada arazi kullanım kararlarında erişilebilirlik kriterinin önemine dikkat çeken ve yaya öncelikli hareketliliği teşvik eden bir diğer strateji olarak karşımıza çıkmaktadır.

“15 Dakikalık Şehir” konseptine Antalya ne kadar uygundur? Kent sakini olarak bizler 15 dakika yürüme mesafesinde kentsel hizmetlerden hangilerine ulaşabiliyoruz? Bu kentsel hizmetleri yürüyerek ne sıklıkta kullanıyoruz? Mahallemizde yürümek için yeşil bir yolumuz var mıdır? Komşularımızla ne zaman mahallemizin sokaklarında veya mahallemizin esnafından alışveriş yaparken karşılaşıp sohbet ettik? Güvenli, sürekli bir yürüyüş ve bisiklet yolu var mı çevremizde, yoksa motorlu araç kullanımı bir zorunluluk mu kentimizde? Sürdürülebilir ulaşım planlamasında bu soruların cevapları önemli olmaktadır.

Antalya 19 İlçeden oluşan 2.688.004 nüfusa sahip bir turizm kenti olarak, hem kent içi hem de ilçeler bazında birçok kentsel gelişme ve ulaşım stratejisinin, katılımcı bir yaklaşımla güncel verilerle, yeniden tartışılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

En son 2017 yılında yayınlanan Antalya Ulaşım Planı Yönetici Özeti Raporu verilerine göre ilçe bazında yapılan yolculuklar incelendiğinde, Konyaaltı ve Döşemealtı ilçelerinde yaşayanların % 80’i yolculuklarını araçlı olarak gerçekleştirdiği, merkez bölgesinde araçlı yolculuk oranının ise % 72 olduğu belirtilmiştir. Raporda, bu yolculuklar için hiçbir öneri geliştirilmediği takdirde yaya hareketliliğinin % 26’dan %20’ye düşeceği özel oto yolculuklarının ise % 33’ten % 43’e çıkarak ulaşım düzeninde gün geçtikçe özel otoyu teşvik eden bir uygulamaya dönüşme eğilimi olduğuna dikkat çekilmiştir.

Antalya ili TÜİK 2023 yılı Ekim ayı “illere göre motorlu kara taşıtları sayısı” bakımından 1.432.636’a ulaşmıştır. Eylül ayından itibaren bir ayda motorlu kara taşıtları sayısı 9.500 artmıştır. Bir senede bu rakam 135.315 artarak yaklaşık % 10 ’luk bir artış göstermiştir. Antalya ili günümüzde taşıt sayısı ile İstanbul, Ankara, İzmir’den sonra 4. Sırada yer almıştır.

Elimizdeki verilere göre kentimizde taşıt sayısı artarken yaya hareketliliği azalmaktadır. Bu veriler bize sürdürülebilir bir ulaşım sistemi kurmak için farklı uygulamalara ve düzenlemelere ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

Daha sağlıklı, yaşam kalitesi yüksek bir toplum oluşturmanın temeli, kentsel planlama kararlarıyla uyumlu, güvenli ve erişilebilir bir ulaşım sistemi kurmak olduğu unutulmamalıdır.

Sağlıklı Kentler Birliği’ne de üye olan kentimizde, sürdürülebilir ulaşım stratejilerinin ve kentsel yaşam kültürünün gelişmesine katkıda bulunmak için, tüm vatandaşları kenti yönetmeye talip olanlardan kentsel yaya hareketliliğini teşvik edecek “kesintisiz güvenli yürüyüş ve bisiklet yolları” talep etmeye davet ediyorum…

Dr. Ebru Manavoğlu

Serbest Şehir Plancısı (İTÜ)

Antalya