Antalya’nın Basın Tarihi (Gazeteler)

Yine geçtiğimiz günlerde internette Antalya anahtar kelimeli gezintimizde bu sefer karşımıza Dr. Ali Rıza Gönüllü’nün Atatürk Araştırma Merkezi Dergisinde yayınlanan “Antalya’da Basın Hayatı (1920-1946)” başlıklı makalesi çıktı. Bir solukta okuduk…

” Antalya İl’inin merkezinde, “Antalya’da Anadolu” gazetesini, daha bir çok gazete ve derginin yayını takip etmiştir. Bunun yanında, incelediğimiz dönemde (1920-1950), Antalya’nın ilçelerinden birisi olan Alanya’da da, bir gazetenin yayınlandığını görmekteyiz. Ancak, Antalya’da yayınlanan gazete ve dergilerin, büyük bir çoğunluğu kısa süreli olmuştur. Antalya’da yayın hayatının başladığı dönemden günümüze, sadece, “Antalya Gazetesi” ile, daha geç dönemde yayınlanmaya başlayan “İleri Gazetesi” gelebilmiştir.

Antalya’da gazete ve dergiciliğin yanında, matbaacılık sektöründe de fazla bir ilerleme görülmemiş ve uzun yıllar bir matbaa, halkın ihtiyacına cevap vermeye çalışmıştır. 1940’lı yıllarda ise, matbaa sayısında bir artış meydana gelmiştir.

Böylece bütün olumsuz şartlara rağmen, Antalya’da yayınlanan gazete ve dergiler, millî kültürün gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır.

Bu çalışmamızda, 1920-1950 yılları arasında, Antalya Vilâyeti’nde çıkan gazete ve dergileri inceleyeceğiz.

1. Antalya’da Anadolu Gazetesi

Mondros Mütarekesi’nden (30 Ekim 1918) beri Ege’nin ve İzmir’in Türklüğünü savunan, Rumların ve İtilâfçıların bütün saldırılarını tek başına göğüsleyen Anadolu ve Duygu gazeteleri sahibi Haydar Rüştü (Öktem) Bey de, Yunanlılar tarafından hedef alınan kişiler arasındaydı. Haydar Rüştü Bey, Yunanlıların baskısı sonucu İzmir’den ayrılarak Antalya’ya geldi.

Antalya’ya gelen, Haydar Rüştü Bey tarafından 19 Aralık 1920 tarihinde, Antalya’nın ilk gazetesi “Antalya’da Anadolu” adı ile yayınlandı. Gazetede; 6 Mart 1922 tarihinden itibaren, Haydar Rüştü, “sahip ve ser muharrir” olarak gösterilmekte ve sorumlu müdürlüğünde Hafız Zühtü’nün üzerinde olduğu belirtilmektedir. Antalya’da Anadolu Gazetesi, 1922 yılının Haziran ayından itibaren, 4 sayfa olarak yayınlanmaya başlamış ve ayrıca gazetenin fiyatı da 100 paradan 5 kuruşa çıkmıştır.

Cumartesi hariç her gün iki sayfa olarak yayınlanan gazetenin idarehanesi, debboy karşısında idi. Antalya’da Anadolu Gazetesi, 10 Eylül 1922 tarihli ve 533.nüsha ile yayınına son vermiştir.

Antalya halkı, Haydar Rüştü’nün hizmetlerini unutmamış ve Cumhuriyet Halk Fırkası Antalya Heyet-i Merkeziyesi onu ve Mustafa Necati’yi fahri hemşehriliğe kabul ederek onurlandırmıştır(25 Aralık 1925). Bunun yanında Antalya Vilâyeti Belediye Dairesi de, 7 Kasım 1925 tarih ve 878 sayılı karar uyarınca, Haydar Rüştü ve Mustafa Necati’yi fahrî hemşehriliğe kaydetmiştir.

2. Antalya Gazetesi

Antalya Gazetesi, 8 Eylül 1922 tarihinden itibaren, günlük olarak sahipleri tarafından yayınlanmaya başlanmıştır. Antalya Gazetesinin İmtiyaz Sahibi; Mehmet Emin Efendi’dir. Yazı İşleri Müdürü de; Mehmet Enver Bey’dir. Zeki, Mustafa ve Şefik Beyler ise, gazetenin muharrirleridir. Antalya Gazetesi, kendi matbaasında basılmaktadır. 1925-1926 tarihlerine ait bilgilere göre, gazetenin günlük baskı adeti; 500 ile 750’dir^.

Antalya Gazetesinin 24 Ocak 1924 ile 16 Ocak 1925 tarihleri arasında çıkmış olan 100 civarındaki nüshası; Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü’nde bulunmaktadır.

Antalya Gazetesi’nin 4 Mart 1924 tarihli nüshasında sahibinin; Mehmet Emin Bey, İdarehanesinin; kendi matbaasında olduğu ve gazetenin, Antalya’nın Şarampol semtinde hususî dairesinin bulunduğu yazılmaktadır.

Ayrıca, gazetenin başlığı yanında; “Halka faydalı, memlekete yararlı, mesleğimize uygun yazılara gazetemiz açıktır. Gazeteye girmeyen yazılar geri verilmez. Gönderilecek yazılar ile, yazı işleri için imtiyaz sahibine müracaat olunur” ibaresi bulunmaktadır. Yine gazetenin ismi olan “Antalya” yazısının altında da “Cumartesiden başka her gün çıkar. Halkçı gazetedir” denilmektedir.

Adı geçen, enstitüde bulunan gazete nüshalarının fiyatının, 5 kuruş olduğunu görmekteyiz. Bunun yanında, Antalya Gazetesinin; 4 sayfadan müteşekkil olduğunu ve ayrıca her sayfada 5 sütun yazı bulunduğunu tespit etmekteyiz.

Antalya Gazetesi, günümüzde de yayınlanmakta olup, bazı sayıları Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesinde ve Milli Kütüphanede bulunmaktadır.

3. Akdeniz Gazetesi

Günlük ve siyasî mahiyette olmak üzere, Antalya’nın merkezinde çıkan Akdeniz gazetesi; 9 Mart 1925 tarihinden itibaren yayınlanmaya başlamıştır. Akdeniz Gazetesinin İmtiyaz Sahibi ve Baş Yazarı, Doktor Ferruh Niyazi Bey’dir. Gazetenin Sorumlu Müdürü; Kazım Azimet Bey’dir. Yine, gazetenin yazı heyetinde; Lütfi Mustafa, Niyazi Recep, Akif, Necati Kayı Alp, Mustafa Cavit, Fuat Atalay ve Nafiz Beyler bulunmaktadır. Ayrıca, Akdeniz Gazetesinin kendi matbaası mevcuttur. Bunun yanında, Akdeniz Gazetesi, haftada iki defa, cumartesi ve çarşamba günleri çıkmaktadır.

Akdeniz Gazetesi’nin, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’nde ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi’nde muhtelif sayıları bulunmaktadır.

4. Yeni Türkiye Gazetesi

1 Ocak 1926 tarihinde yayın hayatına başlamıştır. Yeni Türkiye Gazetesi haftada iki defa yayınlanmaktadır. Yeni Türkiye Gazetesi’nin İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdürü, Sabri Mağmumi Bey’dir. Gazetenin Baş Muharriri Azmi Bey ve Muharrirleri de, Doktor Cemil Süleyman ve Ziya Beylerdir. Yeni Türkiye Gazetesinin 1926-1927 yıllarında ki günlük baskı sayısı; 300-400 arasındadır.

Yeni Türkiye Gazetesinin 10 Mayıs 1928 tarihli sayısında, Gazetenin, Sahip ve Sorumlu Müdürü’nün, Eczacı Nuri Ahmet Bey olduğu görülmektedir. Gazetenin idare yerinin de, Antalya’nın Yeni Kapıda Kale içerisinde mevcut olan, kendi dairesi idi. Gazetenin bir sayısının fiyatı 100 paradır. Gazetenin başlığı altında, “şimdilik haftada iki defa, Pazartesi ve Perşembe yayınlanır. Cumhuriyetçi Türk gazetesidir” ibaresi bulunmaktadır. Yeni Türkiye Gazetesi’nin bir nüshası, Milli Kütüphanede mevcuttur.

5. Resmî Antalya Gazetesi

Resmi Antalya Gazetesi, 29 Ekim 1927 tarihinde yayınlanmaya başlamış ve 1937 yılına kadar yayınını sürdürmüştür. Antalya Vilâyetin resmî gazetesi olup, haftada bir defa neşir olunmaktadır. Kendi matbaası mevcuttur.

6. Zümrütova Gazetesi

Zümrütova Gazetesi, Antalya’da, 31 Aralık1927 tarihinde yayınlanmaya başlanmıştır. Gazete, haftalık bir gazetedir. Zümrütova Gazetesinin, İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdürü, Enver Mazlum beydir.

7. Yeşil Antalya Gazetesi

Antalya’da, 15 Şubat 1946 yılında yayın hayatına başlayan Yeşil Antalya Gazetesinin Sahip ve Yayın Müdürü, Yusuf Ziya Öner’dir. Gazete başlığının altında,” Salı, Cuma günleri çıkar. Memleket gazetesi” ibaresi bulunmaktadır. Yeşil Antalya Gazetesi, Antalya Matbaasında basılmıştır. Gazete 2 sayfa ve sayısı 5 kuruştur. Yine, Yeşil Antalya Gazetesi’nin bir yıllık abone bedeli 500 ve altı aylık abone bedeli ise 300 kuruştur.

Bir müddet sonra, Yeşil Antalya Gazetesinin sahip ve yazı işlerini fiîlen idare eden Murat Güler olmuştur. Gazetenin başlığı altında da” çarşamba ve cumartesi günleri çıkar. Memleket gazetesi” cümlesi vardır.

Yeşil Antalya Gazetesi’nin yazarları arasında, Ali Rıza Bars, Kemal Akalın, Sadi Nayman, Talat Tuğ bulunuyordu. Bunun yanında, Yeşil Antalya Gazetesi’nde Şaban Tüzün ve Mehmet Beşkonak’ın şiirlerini de görmekteyiz .

1950 yılına kadar yayın alanında kalan Yeşil Antalya Gazetesi’nin bütün sayıları Milli Kütüphanede bulunmaktadır.

8. Alanya Postası Gazetesi

Antalya’nın Alanya Kazası’nda çıkan ilk gazete Alanya Postasıdır. 1948-1958 yılları arasında yayınlanmış olan Alanya Postası Gazetesi, İstanbul’da yaşayan ve daha sonra Alanya’ya yerleşmeye karar veren, Alanyalı Cemaleddin Sarıkadıoğlu tarafından çıkarılmıştır. Cemaleddin Sarıkadıoğlu, Alanya Postasının ilk sayısında, “Niçin Çıkıyoruz” başlığı altında şunları söylemektedir.”Her yenilik ve terakki müspet iş başarmakla kabildir.

Şüphesiz ki bu da ileri kültürle olur. Çok şükür kozmopolitleşmemiş olan halkımızın temiz zekası, Alanya’mızda ve diğer ilçelerde okuma kabiliyetini son yıllarda inkişaf ettirmiştir. Böyle bir münevver kütleye de, muhakkak bir kültür organı lâzımdır. İşte, biz bu organın nâçiz bir hizmetkârı olarak ve hiçbir yabancı fikre hizmet etmeden, Büyük Türk Milleti’nin menfaati için çalışmayı, bu essiz güney şehirlerimizden olan Antalya, Alanya, Manavgat ve Gazipaşa’ya delice aşık olduğumuz için üzerimize almış bulunuyoruz”.

Alanya Postası Gazetesi; başlangıçta haftalık olarak çıkmaya başlamıştır. Gazetenin bu dönemde sayfa sayısı dörttür. Yine, gazetenin ismi olan Alanya Postası yazısının altında, “haftalık siyasi memleket gazetesi” ibaresi bulunmakta idi.

Gazetenin sahibi; Cemaleddin Sarıkadıoğlu, Neşriyatı Fiîlen İdare eden; Kenan Kutay’dır. Gazetenin İdarehanesi; İstanbul’un Galata Semtindeki Bankalar Caddesinde bulunan, Hazaran Handır. Basıldığı yer ise, İstanbul-Millet Matbaasıdır.

Ancak Alanya Postası Gazetesi, daha sonra idarehanesini Alanya’nın İskele Caddesinde ki 31 numaralı işyerine taşımıştır. Ayrıca, gazete Antalya’daki Reklam Basımevinde, basılmaya başlanmıştır. Alanya Postası, bu dönemde 15 günlük olarak yayınlanmakta idi. Gazetenin çıktığı tarihten itibaren sayısı 10 kuruş ve yıllığı da 550 kuruştur. Gazetenin Alanya’ya taşınmasından sonraki dönemde, başlığının altında bulunan ve gazetenin kimliğini ifade eden cümle “siyasî demokrat memleket gazetesi” olarak yer almıştır. Bunun yanında gazetenin sayfa sayısında da bir azalma olmuş ve iki sayfa olarak çıkmıştır.

Gazetenin bu döneminde yine sahibi ve baş yazarı Cemaleddin Sarıkadıoğlu, Neşriyatı Fiîlen İdare eden ve yazı işleri müdürü ise, Naciye Çağlayandır.

Alanya Postası Gazetesinin yazarları arasında, Cemaleddin Sarıkadıoğlu, Naciye Çağlayan, Tevfik Alanay, Said Sacid Çoksu, Hamdi Yiğit, Talat Büyükakın, Muzaffer Cellek, Halis Can ve İlhan Postalcı gibi isimler bulunuyordu . Bunun yanında, Alanya Postasında, Hüseyin Türkan ve Fahriye Bütün’ün şiirlerini de görmekteyiz.

Alanya Postası Gazetesinin 1948-1958 yılları arasında çıkan 259 sayılık koleksiyon, Milli Kütüphanede bulunmaktadır.

9. Şelale Gazetesi

8 Ocak 1947 tarihinde Antalya’da yayınlanmaya başlamıştır. Gazetenin sahibi Sadri Tunca, Yazı işlerini fiilen idare eden, Yazı İşleri Müdürü, Sıtkı Tekeli’dir. Turan Basımevinde basılan Şelale Gazetesi’nin idare yeri, belediye civarında ki 7 numaralı işyeridir. Gazetenin bir yıllık abone bedeli 480 kuruş, sayısı ise, 5 kuruştur. Şelale başlığının altında, “Cumartesi ve Çarşamba günleri çıkar, tarafsız memleket gazetesidir” ibaresi bulunmaktadır¹⁸. Daha sonra bu ibare, “tarafsız, siyasî memleket gazetesi” halini almıştır¹⁹. Şelale Gazetesi, 41 x 29 boyutundadır.

Şelale Gazetesinin, daha sonraki yıllarda, genel yayın yönetmeni ve baş yazarı, Kemal İşsezer, Yazı İşleri Müdürü, Hasan Gülel olmuştur.

Şelale Gazetesi , yayınlanmaya başladığı tarihten itibaren, 4 sayfa olarak çıkmıştır. Ayrıca, başlangıçta gazetenin her sayfasında 4 sütün yazı varken, bilahare ilk sayfadaki sütün sayısı 8, diğer sayfalardaki sütün sayısı değişik olmuştur.

Şelale Gazetesinin ilk sayısında, “Niçin çıkıyoruz” köşesinde, Sıtkı Tekeli gazetenin yayınlanma gayesi üzerinde durmakta ve şöyle demektedir.” Şelale de, memleketin mühim bir ihtiyacını karşılamak maksadı ile, meydana gelmiştir. Çıkarılmasında rastlanan güçlükleri yenmekle beraber, henüz çıkmış olan bir gazete de arzu olunan tekamül yer bulmuş değildir. Fakat halkımızın rağbetine mazhar oldukça eksiklerin giderileceğini ummaktayız.

Gazete kültürel muhitlerde doğar ve yaşar. Her yerde gazete çıkarmanın imkanı bulunmaz. İmkan bulmuş muhitlerin muvaffakiyet sebeplerini incelersek, içtimai seviyelerindeki gelişmenin fiili bir neticesi olduğunu görürüz. Bundan da gazetelerin muhitlerinin içtimai ve diğer sahadaki inkişaf derecelerini izah eden, gösteren yeter bir ölçü olduğunu anlıyoruz. Antalya ili bu vasıfları çoktan kazanmış olmasına karşı, şimdiye kadar okuma ihtiyacına cevap verecek, fikri-içtimai bir gazeteye sahip bulunmamış olmasından, memleket kültürüne acıklı bir nazarla bakmak gerekir. Bunu memleket hesabına da nakise sayarım. Bu durum bizi üzdüğü kadar, hassas memleket gençliği de kaygıya düşürmüştür. Çok zaman bu gençlerin hasbıhalleri sırasında, Antalya’da kültüre hizmet eden bir gazetenin çıkartılmamasından şikayetçi olduklarını anladım. Kalem erbabına sütunlarını açarak, temiz duygularına makes olacak bir gazeteye susamış olduklarına şahit oldukça, derin teessür duyuyorum.

Memleket gençleri gazetenin kıymetini, faidesini ve büyük rolünü anlamış ve bilmişledir. Şelale gazetesi, gençliğin bu haklı arzu ve isteklerini hedef tutarak kudret ve vüsati nispetinde yerine getirmeye çalışacaktır. Bu gayeye erişmek için meydana atılmıştır”.

Şelale Gazetesinde, klasik gazete yazıları yanında, şiir ve hikâye gibi edebî türlerde de eserler neşredilmiştir. Gazetenin yazarları arasında, Sıtkı Tekeli, Şükrü Yılmazer, Muhittin Günenç, Hasan Gülel, Tarık Akıltopu, A.Hamdi Esmer ve Mehmet Sonsöz gibi isimler bulunmaktadır. Şelale Gazetesi 1990’lı yıllarda yayın hayatına son vermiştir. Şelale Gazetesi’nin bazı sayıları Milli Kütüphane’de bulunmaktadır.

10. İleri Gazetesi

İleri Gazetesi, 21 Şubat 1949 tarihinde, Antalya’da çıkmaya başlamıştır. Sahibi, Mustafa Tüzün, Yazı İşlerini fiîlen idare eden, Suphi Neş’et Türel’dir. İleri Gazetesi, İki Kapılı Han civarındaki 23 numaralı işyerinde faaliyet göstermektedir. Gazetede “İleri” başlığının altında,” günlük siyasî demokrat gazete” ibaresi bulunmaktadır. İleri Gazetesinin 1951 yılında bir yıllık abone bedeli 18 lira, sayısı ise, 5 kuruştur. Gazete, İleri Mürettiphanesinde dizilmekte ve Işık Basımevinde basılmaktadır. İleri Gazetesi, 4 sayfa olarak yayınlanmakta ve her sayfada 5 sütün bulunmaktadır.

Daha sonra ki yıllarda, İleri Gazetesinin sahibi, Serçin İnci Türel, Yazı İşleri Müdürü, A. Berrin Türel ve Başyazarı, Resiye Aslan olmuştur. Ayrıca gazete kendi matbaasında dizilip, basılmaya başlanmıştır. Günümüzde de yayınlanmaya devam eden İleri Gazetesinin, tam bir koleksiyonu bulunmamaktadır.

Dr. Ali Rıza Gönüllü

ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 61, Cilt: XXI, Mart 2005