Kırık Cam Teorisi ve Antalya Örneği

Kırık Cam Teorisi: Bir binanın camlarından biri kırılır ve bir süre tamir edilmezse birileri gelip diğer camları da teker teker kırar. Tamir edilmeyen her pencere diğerinin kırılması için davetiye çıkarır. Yani bir probleme tolerans gösterirseniz, problem büyür, yayılır. Sorunları küçükken çözmek zorundasınız.

Bu teori büyük kentlerdeki suç ve anti-sosyal davranış bozukluğu üstüne çalışan toplumbilimci James Q. Wilson ve George L. Kelling tarafından 1982 yılında yayımlanan bir makalede ele alınmıştır. Teorileri için yıllar boyu örnek toplayan ve deney yapan grup savlarını destekleyen birçok sonuca ulaşır. Teori daha genişletilmiş haliyle kitap olarak da yayımlanır.

Bunlardan biri 1969′da plakasını söktüklerini motor kapağı açık iki arabanın birini New York’un it-kopuk diyarı Bronx’ta diğerini ise San Fransisco’nun entellektüel, eğitimli ve varlıklı Palo Alto bölgesinde bir sokağa park ederler. Bronx’takinin ‘kasaplar’ tarafından sökülmeye başlaması için sadece birkaç dakika geçmesi yeterlidir. Radyatör ve aküsünden başlayarak farklı kişilerce parça parça ‘ayıklanır’.

Palo Alto’daki bir haftadan fazla süre ayne şekilde durur. Deneyi yürüten Stanford Üniversitesi Psikologlarından Philip Zimbardo, süreci hızlandırmak için Palo Alto’dakinin camını bir balyozla patlatır. Kısa süre sonra o araç da aynı kadere sürüklenir. Bronx’takilere nazaran çok daha varlıklı, iyi görünümlü ‘benzerler’ aracın sahipsizliğini (ve yaralı halini) fırsat bilerek kısa sürede benzer şekilde lime lime ederler.

Teori aslında şehirlerimizde yaşadığımız bir çok sorunun çözümünün ne kadar basit olduğunu gösterir.

“Kırık Cam teorisyenleri 1985 yılında suçun sokaklarda kol gezdiği, polislerin bile can güvenliğinin kalmadığı (Harlem’in Harlem olduğu) seksenli yıllarda New York’ta danışman olarak çalışır ve büyük başarı elde eder. New York’u yeniden New York yapan meşhur Belediye Başkanı Rudy Giuliani dönemine rastlayan çalışmalarında mucizeler yaratırlar.

Giuliani bu teoriyi ‘sıfır tolerans’ şeklinde halka açıklamış. Hiçbir problemin yaşamına izin verilmeyecek. Duvardaki grafitiler anında siliniyor, sokakta alkollü içki içenler gözaltına alınıyor, şehre zarar verenler, ortalığı kirletenler, fahişeler,  tutuklanıyor ve cezalandırılıyordu. Sokak dilencileri ve kırmızı ışık cam silicileri / seyyar satıcıları temizleniyordu. New York kısa sürede bambaşka bir şehre dönüşür. Mafya dahil pek çok rahatsızlık kaynağı ‘temizlenir.”

New York Belediye Başkanı Giuliani kırkık cam teorisini şöyle anlatıyor:
“Metruk bir bina düşünün. Binanın camlarından biri bile kırık olsa, o camı hemen tamir ettirmezseniz, çok kısa sürede, oradan geçen herkes bir taş atıp, binanın tüm camlarını kırar. Ben ilk cam kırıldığında hemen tamir ettirdim. Bir elektrik direğinin dibine ya da bir binanın köşesine, biri bir torba çöp bıraksın. O çöpü hemen oradan kaldırmazsanız, her geçen, çöpünü oraya bırakır ve çok kısa bir sürede dağlar gibi çöp birikir. Ben ilk konan çöp torbasını kaldırttım.”

Giuliani kimilerince despot, faşist olarak adlandırılır ama sonuçta New York halkı durumdan memnundur. Giuliani şehre uzun süre hizmet eder. Kırık Camlar Teorisi New York’un ardından birçok şehir ve ülkede denenir (ve başarıya ulaşır). Eleştireni de olur destekleyeni de.

Kırık camın oradaki varlığı, diğer camların da kırılabileceğine dair bir haklılık üretir içimizde. Çöpün bizden önce oraya atılmış olması, oraya çöp atmanın bir alışkanlık olduğunu söyler bize. Çok geçmeden biz de o alışkanlığa alışır, alışık olunanı yapmakta haklı görürüz kendimizi. Cam ilk kırıldığında hafife alırsak, ağırlaşır cam kırıkları. Çöp ilk atıldığında umursamazsak, umursamazlığımız bir çöp dağını besler.

Antalya’dan bir Kırık Cam Teorisi örneği;

Burhanettin Onat Caddesi- Narenciye kavşağı. Binalardan birinin kısa süre içinde tüm ön cephesi tabela ile kaplandı. Kısa süre sonra yan bina da aynı şekilde tabela ile kaplanmaya başladı. Sıra diğer binalarda… Böylece kısa süre içinde şehir merkezindeki binalarımız bu teori doğrultusunda tabela ile kaplanacak. Kırık Camı tamir etmeyi düşünen ve önlem alan bir kent yetkilimiz olacak mı?

Kırıkcam Teorisi www.mserdark.com adresinde bulunan “Umumi Tuvaletler ve Kırık Cam Teorisi” başlıklı yazıdan alınmıştır.

Örnek alınan bina…

Örnek alan yan bina…