Antalya Saat Kulesi 1 Yıl Gecikmeyle Aralık Ayında Açılacak

 Seher Özen Karadeniz’in kaleminden                                                                       

Saat Kulesi’nin restorasyonu ne zaman bitecek? Bu sorunun peşine sevgili Zeynep’in sorusuyla düştük. Ne zaman önünden geçse saatine baktığı kulenin saatini uzun süre kapalı görünce “Saat kulesi ne zaman açılacak” diye annesine soruyor. Sevgili arkadaşım Ruteba’da (Doğan) ‘gazetecisin sen bilirsin” diye bana sordu. Ben, bu sorunun peşine düştüm. Yersiz Yurtsuz Tiyatro Genel Sanat Yönetmeni, Yazar Ruteba Doğan da zaman, mekan, insan üçlüsünün ilişkisi üzerine bir yazı kaleme aldı. Bugün fullantalya’da ikisini birden okuyacaksınız.

Antalya’nın sembol yapılarından tarihi Kaleiçi’nin ana giriş kapısı olarak bilinen Kale Kapısı’nda bulunan Saat Kulesi’nin Şubat 2022’de başlayan restorasyonu halen sürüyor. Bizans döneminde yapılan beşgen planlı burç üzerine 1900’lü yılların başında inşa edildiği düşünülen-yakın zamana kadar 1900’lerin başında yapıldığı sanılan saat kulesinin 1920 öncesinde de kule niteliğinde var olduğu ancak saat yerinde bir çan bulunduğu ilk kez: “Yanıbaşımızdaki Tarih Antalya” instagram hesabında Can Onur Demiralp tarafından 2021 yılında ortaya konulmuştur. “Antalya’nın Sosyal ve Kültürel Kurumları” kitabının editörlerinden Muhammed Güçlü’de kitabında kulenin  İzmir Saat Kulesi gibi II. Abdülhamit’in saltanatının 25. sene-i devriyesinde valilere gönderilen ferman çerçevesinde inşa edildiğini düşündüğünü belirtiyor.- Saat Kulesi yıllar içinde farklı sebeplerden restorasyon ve bakım görmüş. Saat Kulesi’nin son restorasyonu Şubat 2022’de başladı. Restorasyonun Aralık 2022’de bitirilmesi planlanıyordu ancak Antalya Valiliği Kültür Varlıkları Birimi Müdürü koruma ve restorasyon uzmanı Cemil Karabayram’dan aldığım bilgiye göre, restorasyon sırasında ortaya çıkan statik sorunlar ve orijinal saat arayışından dolayı bir yıl gecikmeyle ancak yıl sonunda açabilecek.

Saat Kulesi’nin restorasyonu ne zaman bitecek? sorusunu CHP Antalya Milletvekili, Plan ve Bütçe Komisyonu Üyesi Cavit Arı, Haziran 2023’de meclise taşıyor. Arı, tarihi saat kulesinin restorasyonunun hala bitmemesini Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy tarafından yanıtlanması istemiyle soru önergesi veriyor.

Antalya kamuoyundan yükselen ‘Saat Kulesi ne zaman açılacak?” sorusunun cevabını birinci ağızdan, Antalya Valiliği Kültür Varlıkları Birimi Müdürü koruma ve restorasyon uzmanı Cemil Karabayram’dan dinledim. İnşaat yapmadıklarına dikkat çeken Karabayram; “Restorasyon yapıyoruz. Restorasyon bir süreçtir ve tedavi edici süreçtir. Yani siz yapıdaki restorasyonlarla ilgili tedbirleri, önlemleri, doku temizliğini, doku genişlemesini veya derz iyileştirmelerini yapmamız gerekiyor. Ayrıca sonradan çıkan problemleri belli bir süre boyunca izledikten sonra çözüm üretebiliyoruz.  Makinayla görmediğiniz müddetçe buna yeni bir tedbir getiremezsiniz.” şeklinde açıklama yaptı.

STATİK SORUN VE ORİJİNAL SAAT ARAYIŞI GECİKTİRDİ

Restorasyon çalışmasının üç etapta yürütüldüğünü kaydeden Bayram; birinci etapta 4,5 tonluk kubbeyi, çalınan tarihi saatten geri kalan çanın (kampana) da konservasyonunu yapıp yerleştirdiklerini, aynı kampana sisteminin, buldukları yeni saatle bağlantısını yapmaya başladıklarını, birinci etabın bu şekilde tamamlanacağını söyledi.

İkinci etabın restorasyon esnasında karşılaşılan “statik” sorunları gidermek üzere planlandığını belirten Karabayram, statik sorunların giderilmesiyle ilgili konun uzmanlarınca bir proje hazırlandığını, geçtiğimiz hafta da uygulanmaya başlandığını açıkladı.

Üçüncü etabın ise kuleye yerleştirilecek saate karar vermek olduğunu ifade eden Karabayram, “Bir yıldır saati arıyorduk. En başta takılan orijinaline en yakın saat olsun istedik. Geçtiğimiz haftalarda sanatsever birinden bulduk.  O da iyi niyetli olarak bize bu saati çok küçük bir bedelle bir sponsor aracılığıyla verdi. Ve kendisine de teşekkür ettik. Bulduğumuz saat de orijinali gibi 19.yy saat tipi.  Seyko, o tarihte bir modelden otuz kırk tane üretiyor.  O saatlerinden biri. Birebir aynısı değil. Ancak şunu söyleyebilirim. Model, tarz, çalışma tarzı, karakteri hepsi aynı döneme ait, ikiz kardeşi diyebiliriz. Statikle ilgili müdahale bittikten sonra Antalya’mızın önemli yapılarından biri olan Saat Kulesi’nin saat mekanizmasını da yerleştirerek yıl sonunda Antalyalılarla buluşturacağız.”

ANTALYA SAAT KULESİ’NİN ORİJİNAL SAATİNE NE OLDU?

Çalışmaları sırasında orijinal saate ne olduğunu da araştırdıklarını belirten Karabayram, saat kulesini zamanında restore eden Recep Gürgen’nde 70’li yılların sonu, 80’li yılların başına ait bir belge bulduklarını ve bu belgede o dönemdeki belediyenin saat mekanizmasını ihaleye çıkardığını gördüklerini, o ihaleden sonra da saat mekanizmasının kaybolduğunu söyledi. Karabayram, kulenin saatinin kaybolmasıyla ilgili basına daha önce yapmış olduğu açıklamayı hatırlatarak: “Basın hiçbir zaman bilinçli olarak alınmış demedim. Çalınmış olabilir dedim. Bu sonrası manşet yaptılar Cemil Karabayram çalındı dedi diye ben çalındı demedim ancak koca bir mekanizma nereye kaybolabilir? Bunun iki tane nedeni vardır. Ya biri bunu almıştır ve bunun kıymetini biliyor ya da birkaç parçadan faydalanmak için piyasa amaçlı alıp götürmüştür.” diye konuştu.

Aynı dönemden öbür saatlerin kulelerde durduğuna dikkat çeken Karabayram; “Bulduğumuz saat orijinal de olabilir bunu da söyleyebilirim ama bunu birebir belgeleyebilmemiz için o saatle ilgili ciddi bir belge elimizde olması lazım. Olma ihtimali yüksektir.  Belgesi olmadığı için elimizdeki için ikizi diyoruz.” dedi.

Uzun süre belediye kontrolünde olan saat kulesinin kaybolan orijinal saatine ne olduğunu Antalya Büyükşehir Belediyesi Kent Tarihi ve Tanıtımı Dairesi Başkanı İsmail Oskay’a sordum. Kendisi de beni dairenin Kent Belleği Merkezi Müdürü Dr. Evren Dayar’a yönlendirdi. Dayar, Saat Kulesi ve kuledeki saat ile ilgili yapılan araştırma sürecinin ilk aşamasında; Koruma Bölge Kurulu, İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanlığı ile Vakıflar Bölge Müdürlüğü’ne yazı yazılarak bilgi talebinde bulunduklarını belirterek sadece Koruma Bölge Kurulu’ndan cevap alınabildiklerini, kurulun da İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanlığı ile Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün konunun muhatabı olduğunu bildirdiğini ilettiğini söyledi.

Dayar, araştırma kapsamında 2023 Haziran ayının sonunda, 1973-80 arasında Belediye Başkanlığı yapan Selahattin Tonguç ile görüştüklerini kaydetti. “Tonguç’un kendilerine şu bilgileri aktardığını kaydetti: “Tonguç,  döneminde saat kulesinin bir restorasyona girdiğini saat mekanizmasının ve çanın makam odasında 1980 darbesine kadar bir köşede halka sergilendiğini bakımı ve değişiminin yapıldığı eski malzemelerin ise belediye deposuna kaldırılarak 1980 darbesine kadar muhafaza edildiğini söylemiştir.” dedi.  Öte yandan, 1976’da saatin onarımını üstlendiği bilinen Cevdet Doğan’a hayatta olmadığını öğrendiklerini, 1976’dan sonra yıllarca saatin gönüllü bakımını üstlendiği öğrenilen Tacettin Özgül ile 1985 yılında saati tamir eden Recep Gürgen’e ise ulaşamadıklarını aktardı.

Restorasyon ve kazı çalışmaları; Vakıflar Bölge Müdürlüğü ve Antalya Müzesi denetiminde, Antalya Bilim Üniversitesi’nden Doç. Dr. Esin Kuleli’nin hazırladığı proje kapsamında Antalya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun onayıyla yürütülen Saat Kulesi’nin, kaybolan saatiyle ilgili arayışlar hem Antalya Valiliği Kültür Varlıkları Birimi hem de Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından sürdürülürken saatin önünden her gün gelip geçen Antalyalılar ise bu arayıştan azade bir an evvel Saat Kulesi’nin açılmasını bekliyor.

Kaynak Yayın ve Kişiler:

*“Antalya’nın Sosyal ve Kültürel Kurumları”, Sevinç Güçlü, Muhammet Güçlü,  Çizgi Yayınevi, 2023

*Şeyda Güvenç Duran, Yüksek Mimar

* Gökuğ Özgül, ABB Kent Belleği Merkezi, Sözlü Tarih Uzmanı

**Can Onur Demiralp, Editör,@Yanıbaşımızdaki_Tarih_ANTALYA