ELMALI’NIN “TAHIL AMBARI” VE “ARI SERENİ” KORUNMALI

Antalya Kültürel Miras Derneği’nin (ANKA) yürüttüğü “Kırkambar-Teke Yaylası, Elmalı’da Geleneksel Tahıl Ambarları ve Arı Serenlerinin Belgelenmesi, Sayısallaştırılması ve Tanıtımı” projesinin farkındalık ve tanıtımı amacıyla düzenlenen STK Buluşmaları’nın ilki Antalyalı rehber ve gazetecilerin katılımıyla dün Elmalı’da gerçekleştirildi.

Antalya Kültürel Miras Derneği (ANKA) tarafından hazırlanan, “Ortak Kültür Mirası: Türkiye ve AB Arasında Koruma ve Diyalog-II Hibe Programı tarafından desteklenen Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca yürütülen, kısa adı KIRKAMBAR olan “Teke Yaylası, Elmalı’da Geleneksel Tahıl Ambarları ve Arı Serenlerinin Belgelenmesi, Sayısallaştırılması ve Tanıtımı” KIRKAMBAR Projesinin farkındalık ve tanıtımı amacıyla düzenlenen STK Buluşmaları’nın ilki dün Elmalı’da gerçekleştirildi.

Antalya Kültürel Miras Derneği (ANKA), tarafından, Antalya Büyükşehir Belediyesi, Elmalı Belediyesi ve DİSKELES Derneği ortaklığı ile Elmalı’nın özgün kültürel miras değerlerini yansıtan geleneksel halk kültürü yapıtlarının korunumu, gelecek kuşaklara aktarılması ve yerel, ulusal ve uluslararası alanda tanınırlığının arttırılması amacıyla hayata geçirilen Kırkambar Projesi kapsamında gerçekleştirilen ziyarete Antalya Rehber Odası ve Antalyalı gazeteciler katıldı.

ANKA Başkanı ve Kırkambar Projesi Koordinatörü Selda Baybo, Elmalı Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürü  Durmuş Altan, KIRKAMBAR Projesi’nin yürütüldüğü sahada çalışmayla ilgili detaylı bilgi paylaşımında bulunurken Gölova köyü muhtarı Mustafa Gürman, Geçmen Köyü’nden Ambar sahibi ve katran yağı üreticisi Halil Yılmaz ve Özdemir Köyü’nden Ömer Karahan da  köylerindeki tahıl ambarları ve arı serenlerinin kullanımına ilişkin bilgi paylaştılar.

SEDİR AĞACINDAN ÇİVİ KULLANILMAKSIZIN GEÇME TEKNİĞİ İLE İNŞA EDİLİYOR

Antalya Kültürel Miras Derneği’nin Türkiye’den ve Avusturya’dan ortaklarıyla birlikte gerçekleştirdiği KIRKAMBAR projesiyle Türkiye’deki geleneksel tarım kültürünün bir parçası olan arı serenleri ve tahıl ambarlarının hak ettiği ilgiyi görmesini amaçladıklarını kaydeden ANKA Başkanı ve Proje Koordinatörü Dr. Selda Baybo,  Elmalı Müzesi Konferans Salonu’ndaki tanıtım toplantısındaki konuşmasında “kırkambar”ın bolluk ve bereket manasına geldiğini ifade ederek, “Sedir ağacından çivi kullanılmaksızın geçme tekniği ile inşa edilmiş 1658 tahıl ambarı ve Antikçağdan, Osmanlı Dönemi’ne ve hatta günümüze dek tahıl üretimiyle Elmalı çağlar boyunca tüm Antalya’nın tahıl ambarı pozisyonundaymış. Kırkambar Projesi ile Elmalı’nın kırsal miras değeri olan tarihi tahıl ambarları ve arı serenlerini kayıt altına alıyor, korunması ve tanıtılması yönünde çalışma yürütüyoruz. Önleyici Korumayı esas alan Kırkambar Projesi kapsamında Elmalı’nın 60 mahallesi gezilerek bin 658 tahıl ambarı ve 63’ü yıkık 79 tanede arı sereni tespit edilerek kayıt altına alındı” dedi.

Dr. Selda Baybo, Bu projeye kadar Türkiye’de arı serenleri ve tahıl ambarlarının toplam sayısı hakkında bilgi bulunmadığını hatırlatarak projeyi de bu bilgi eksikliğini gidermek üzere hazırladıklarını söyledi. Elmalı’daki bal üreticileri ve tahıl ambarı sahipleri ile sözlü tarih görüşmeleri de yaptıklarını kaydeden Baybo, 79 arı sereni ve bin 658 kadar tahıl ambarı için bilgi fişi hazırlayarak dijital ortama aktardıklarını açıkladı. Dr. Selda Baybo, bir yıldır sürdürdükleri çalışmalarla ilgili şu bilgileri paylaştı: “Elmalı’nın köylerindeki kovanlık ve tahıl ambarlarının bulunduğu konum bilgisi, yapım tarihleri, inşa teknikleri ve mevcut kullanım amaçları listelenerek ve fotoğrafları çekilerek belgelendirildi. Dijital ortama aktarıldı. Her bir kovanlık için bir kimlik kartı çıkartıldı ve yapı sahiplerine teslim edildi.  Kovanlık ve tahıl ambarı örneklerinin kimlik bilgileri, Türkçe ve Almanca dillerinde https://www.kirkambar.org.tr web sitesinde yayınlanacak. Bu yayın sayesinde Elmalı ilçesinin kovanlık ve tahıl ambarı örnekleri dünyada “yayla turizmi”, “alternatif kırsal turizm” ya da “eko-kültür turizmi” olarak adlandırılan alanlarda gerçekleştirilecek çalışmalar için bir temel oluşturacaktır.”

ELMALI’NIN TURİZM POTANSİYELİNİ ORTAYA KOYACAK

KIRKAMBAR Projesi kapsamında gerçekleştirilen saha çalışmaları ile Türkiye’de ve dünyada nadir görülen Elmalı tipi kovanlıklar ve tahıl ambarlarının, Avrupa’nın ortak kültür mirasının bir parçası olacağını ve gelecek kuşaklara aktarılabileceğinin altını çizen Baybo, Avrupa’da çok yaygın olarak kullanılan ambarların Ortaçağ’dan itibaren koruma altına alındığına dikkat çekerek Elmalı tahıl ambarlarının da bir an evvel onarımları yapılarak  korunması gerektiğini ifade etti.

Baybo sözlerine şöyle devam etti: “KIRKAMBAR projesi sonuçlandığında, geleneksel halk mimarlığı, çevresel sürdürülebilirlik, yerel kültürün desteklenmesi ve kurumlar ile toplum arasında iyi yönetişim stratejilerinin gelişmesine olanak sağlayacaktır. KIRKAMBAR projesinin Elmalı özelindeki bir diğer önemli çıktısı da ilçenin doğaya, insana ve kültüre saygılı alternatif/kırsal turizm potansiyelinin ulusal ve uluslararası alandaki tanınırlığına sunacağı olumlu katkı olacaktır.”

Elmalı Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürü Durmuş Altan da sedir ağacından yapılan ambarların içindeki tahılı çok uzun yıllar bozulmadan koruma özelliğine sahip olduğunu hatırlatarak zamanında Elmalı’da hemen her evin bahçesinde tahıl ambarı olduğunu kaydetti. Tahıl ambarlarının sahiplerinin ekonomisini de gösterdiğine işaret eden Altan, kimi ambarların çok büyük kimi ambarların da küçük olduğunu belirtti. Altan sözlerine şöyle devam etti: “Gün geldi, tahıl üretimi azaldığı için ambarlar terkedilmeye başlandı. Ambar sahipleri ambarları ya sattılar ya da söküp yaktılar. Buradan gitsin de nereye giderse gitsin dediler. Ambarlar yok olmaya başlamıştı. Bu proje sayesinde kentin önemli bir kültürel mirası olduğunu ortaya koymuş olduk” dedi. Toplantıya katılan Elmalı Gölova Mahallesi Muhtarı Mustafa Gürman da köylerindeki 118 ambarın çoğunun aktif olarak kullanıldığını belirtti.

Gruba toplantının ardından, Elmalı Yüzey Araştırması Başkanı ve ANKA Gönüllüsü, Akdeniz Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Doç.Dr. S. Gökhan Tiryaki’nin anlatımıyla Elmalı Müzesi’nde bulunan farklı dönemlere ait kimi eserler üzerinden kentin yayla kültürü ve tahıl geçmişine ilişkin bilgiler verildi.

ÇOCUKLUK ANISINI UNUTMADI SEREN BALI ÜRETİMİNE KARAR VERDİ

Yeniden bal üreticiliği yapmayı deneyen Halil Yılmaz da  bal üretmeye dedesinin yayladaki arı sereninin yakılma hikayesini dinlediği çocukluk çağında karar verdiğini belirterek iklim değişikliği nedeniyle arı serenlerinde bal üretiminden çocukluğundaki kadar verim almadıklarını kaydetti.

Antalyalı rehberlerden ve gazetecilerden oluşan grup, müze gezisinin ardından tahıl ambarlarını yerinde incelemek üzere Beyler köyünde Mehmet Baysarı’nın, Düdenköy’de  Hüseyin Kaplan’ın,  Özdemir  (Gilevgi) köyünde Mürüvet-Mahmut Dikmen ile Hüsnü Gülhan’ın tahıl ambarlarını yerinde ziyaret ederek ambar sahiplerinden bilgi aldılar. Ayrıca Rehberler Odası ve Basın Grubu, iki ayrı ambara Kimlik Belgesi astılar. Kimlik belgesi üzerindeki Qr kod okutularak ilgili ambarın bilgilerine dijital olarak da ulaşıldı.  Özdemir (Gilevgi) köyü muhtarı İlhan Sert ve Gölova köyü muhtarı Mustafa Gürman’da köydeki tahıl üretim kapasitesi, tahıl ambarı kullanımı ve ambarların nasıl korunmasını istedikleri konusundaki görüşlerini grupla paylaştı.

PROJE HAKKINDA:

 KIRKAMBAR Projesi’nin giderlerinin yüzde doksanını Avrupa Birliği’nin (AB) mali desteği ile hayata geçirilen “Ortak Kültür Mirası: Türkiye ve Avrupa Birliği Arasında Koruma ve Diyalog-II” hibe programı karşıladı. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yürütücülüğünü yaptığı bu hibe programının Sözleşme Makamı, Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı Merkezi Finans ve İhale Birimi’dir ve bu birim KIRKAMBAR projesinin mali denetimini yapmaktadır. “Ortak Kültür Mirası: Türkiye ve Avrupa Birliği Arasında Koruma ve Diyalog-II”  hibe programının amacı, Türk ve Avrupa Birliği kuruluşlarının birlikte gerçekleştirdikleri ortak kültürel miras faaliyetlerini teşvik etmek ve geliştirmektir. KIRKAMBAR Projesi destekçileri arasında Avusturya’daki Anadolu Akdeniz’i Kültür Mirası Dayanışma Derneği/DİSKELES (Synergie zum Kulturerbe des anatolischen Mittelmeerraums), Antalya Büyükşehir Belediyesi ve Elmalı Belediyesi yer alıyor.

Tahıl Ambarı, sedir ağacından ve çivi kullanılmadan geçme tekniği ile inşa edilmiş, toprak ile bağlantısı köşe taşları aracılığıyla kesilen, içi dört hazneli, dışı ev tipindeki yapılar olarak biliniyor. Avrupa’nın farklı bölgelerinde Troadkasten (Avusturya), Treppenspeicher (Almanya), Horreo (Galicia/Spain), Rascard (İtalya) gibi adlarla anılan ambarlar, Elmalı’daki örnekleri gibi dünyanın ‘ortak kırsal mirası’ olarak adlandırılıyor.

Bir yıldır süren KIRKAMBAR Projesi çalışmaları kapsamında, Elmalı’nın köylerindeki ARI SERENLERİ ve TAHIL AMBARLARI’nın bulunduğu yerler, yapım tarihleri, inşa teknikleri ve kullanım amaçları listelenip ve fotoğrafları çekilerek belgelendi. ARI SERENLERİ ve TAHIL AMBARI örneklerinin kimlik bilgileri, Türkçe ve Almanca dillerinde www.kırkambar.org.tr sitesinde erişime açıldı. Bu yayın sayesinde Elmalı ilçesinin ARI SERENİ ve TAHIL AMBARI örnekleri dünyada “yayla turizmi”, “alternative kırsal turizm” ya da “eko-kültür turizmi” olarak adlandırılan alanlarda gerçekleştirilecek çalışmalar için bir temel oluşturdu. Ayrıca her bir ARI SERENİ ve TAHIL AMBARI için bir kimlik kartı çıkartılarak yapı sahiplerine teslim edildi.

KIRKAMBAR Projesi, 2022 yılında Antalya Ticaret ve Sanayi Odası’nın Kente Önem Katanlar KÖK yarışmasında “Antalya Araştırması” kategorisinde ödüle layık görüldü.

Tahıl Ambarı:

Bir çeşit ürün depolama yapısı olan TAHIL AMBARLARI ise çoğunlukla sedir ağacından çivi kullanılmadan, geçme tekniği ile inşa edilmiştir. İçi hazneli, dışı ev tipindeki TAHIL AMBARLARInın toprak ile bağlantısı taşıyıcı ayaklar aracılığıyla kesilmektedir. Almanya’da Treppenspeicher, Avusturya’da Troadkasten, İspanya’da Horreo, İtalya’da Rascard gibi adlarla anılan TAHIL AMBARI, Avrupa ülkelerinin ortak kırsal mirası olma vasfına sahiptir. Bilim insanları, geleneksel halk mimarlığı örneği KOVANLIKLAR ve TAHIL AMBARLARInın, Elmalı’nın yüksek yaylarının sosyal, kültürel ve ekonomik yaşamında önemli bir yere sahip olduğu konusunda hemfikirdirler. Bu mimari yapıtların geçmişinin Elmalı bölgesindeki eski çağ uygarlıklarına değin uzandığını düşündüren bulgular mevcuttur.

Arı Sereni:

Yakın zamana kadar doğal bal üretiminin en önemli mekanı olan arı serenlerinin yöresel adı KOVANLIKtır. Bazı köylerde ARI KONAĞI ismiyle de anılan Arı Serenleri esas itibarıyla arıların ürettiği balı yaban hayvanlarından korumak için inşa edilmiştir. Kule biçimindeki ARI SERENLERİNİN yükseklikleri 3 ile 5 metre arasında değişmektedir. Bu kulelerin üzerinde ardıç ağacından kesilmiş düvere sabitlenen taban tahtası bulunmaktadır. Sedir veya ardıç ağacından oyulmuş kara kovanlar bu taban tahtasının üzerine istiflenmekte ve balçıkla birbirine sabitlenmektedir. Yayılım alanı Antalya ve Konya ile sınırlı olan Elmalı’daki ARI SERENLERİ, biçimleri ve inşa teknikleri açısından dünyanın geri kalan bölgelerinde karşılaşılmayan geleneksel halk mimarisi örnekleridir.

“Kırkambar-Teke Yaylası, Elmalı’da Geleneksel Tahıl Ambarları ve Arı Serenlerinin Belgelenmesi, Sayısallaştırılması ve Tanıtımı” T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Avrupa Birliği’nin mali desteği  ile hayata geçirilen “Ortak Kültür Mirası: Türkiye ve AB Arasında Koruma ve Diyalog-II(CCH-II) Hibe Programı” kapsamında hibe desteği almıştır. Programın Sözleşme Makamı, Merkezi Finans ve İhale Birimidir. “Ortak Kültür Mirası: Türkiye ve AB Arasında Koruma ve Diyalog-II (CCH-II) Hibe Programı”, Türk ve AB kuruluşları arasında ortaklaşa uygulanan ortak kültürel miras faaliyetlerinin teşvik edilmesini ve geliştirilmesini amaçlamaktadır. Bu hibe programının genel hedefi, kültür, sanat ve kültürel miras yoluyla sivil toplum diyaloğunun, kültürel miras konusunda uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi ve Türkiye’de kültürel değerlerin teşvik edilmesidir.